FAS HAKKINDA GENEL KÜLTÜR

Fas gezisi yapacak için önceden Fas hakkında genel kültür mahiyetinde tüm akla takılan soruların cevabını vermek istiyoruz. Turla ya da münferit gidiyor olmanız fark etmeksizin gideceğiniz ülke hakkında önceden bilgi sahibi olmak o ülkeyi daha anlayarak ve hissederek gezebilmenize yardımcı olur.

Fas’ın Dili

• Fas’ın resmi dili Darija Arapçasıdır (Arapça’nın Fas lehçesidir). Bu tamamen Fas’a özgü bir dildir. Arapça sağdan sola doğru yazılır ve yine aynı şekilde okunur.
• Resmi olmayan ikinci dili ise Fransızca’dır. Fas, 1956 yılında bağımsızlığını kazanmasına rağmen ülkenin hemen hemen hepsinde her yaştan insan Fransızca konuşmaktadır.
• Fas’ta yaygın olan bir diğer dil ise İspanyolca’dır. Kuzeyde Tetouan, Chefchaouen ve Tangier ayrıca güneyde Sidi Ifni şehirlerinde İspanyolca yaygın olarak konuluşmaktadır.
• Fas’ın yerli dili ise Tamazight’tir. Fas’ın yerli halkı berberilerdir. Orta ve yüksek Atlas dağlarında yaşayan berberiler Tamazight dilini konuşmaktadır.

Fas’ın Başkenti Neresi?

• Rabat ülkenin başkenti olmasına rağmen ülkenin ne en büyük şehri ne de en popüler yeridir. Tüm kararların alındığı idari merkez Rabat’tır. Rabat’ın ilk yerleşimcileri Fenikeliler ardından Romalılar ve Roma’nın düşmesiyle Arapların eline geçmiştir. 1912 yılında Fransızların Fas’ı işgal etmesiyle Rabat idari başkent olmuştur. 1956 Fas’ın egemenliği kazanmasıyla da idari başkent kalmaya devam etmiştir. Rabat, Fes, Meknes ve Marakeş ile birlikte Fas’ın dört kraliyet şehrinden biridir.

Fas Para Birimi

• Fas para birimi Fas Dirhemidir. Kısa yazılımı MAD şeklindedir. Ancak ülke genelinde otellerde, restaurantlarda ve seyahat acentalarında Euro olarak ödeme kabul edilmektedir. Fas dirheminin kaç Euro’ya tekamül ettiğini Xe sayfasından güncel kontrol edebilirsiniz. 1 Mad = 1.91 TL değerindedir. (Nisan 2023)

Fas Yüzölçümü

• Fas 710.850 km² yüzölçümü ile 3500 km kıyı şeridine sahiptir.

Fas’ta Din

• Fas’ta resmi din İslamiyet’tir. Ve halkın %99’u müslümandır.
• Fas’taki müslümanların neredeyse tamamı Sunni mezhebindendir. % 0.1’inen azı Şii’dir. %1 ise Hristiyan ve Yahudi’dir.
• Fas’ta yaşayan Yahudileri görmek mümkündür. Hemen hemen çoğu İsrail’e göç etmiş olsa da Fes ve Kazablanka gibi şehirlerde Yahudi topluluklarının yaşamakta olduğu Mellah isimli Yahudi mahalleleri bulunmaktadır.
• Fas’ta yaşayan insanlar seçtiklerini dini rahatça uygulabiliyorken yasak olan tek şey proselitizm’dir.

Fas Nüfusu

• Fas nüfusu 37 milyondur.

Fas’ın Coğrafyası ve İklimi

• Fas Kuzeybatı Afrika’da yer alan bir Afrika ülkesidir.
• Doğusundaki sınır komşusu Cezayir, güneyindeki sınır komşusu Moritanya’dır.
• Kış aylarında kıyı boyunca sıcaklık 7 ila 17 derece arasında değişmekle birlikte  dağlık iç bölgelerde sıcaklık sıfır dereceye kadar düşmektedir.
• Eylül-Ekim ve Nisan-Mayıs Fas’ı ziyaret etmek için en iyi ideal dönemlerdir. 
• Fas aşırı dağlık ve dünyanın en büyük çölüne ev sahipliği yaptığı için ekilebilir arazisi toplam yüzölçümün yalnız %17,5’dan ibarettir.
• Ülkenin doğal kaynakları fosfatlar, demir cevheri, manganez, kurşun, çinko, balık ve tuzdur.

Fas’ta Kültür

• Argan yağı ile meşhur olsa da ülkenin ana ürünü argan değildir. En önemli ihraç ürünleri hurma, zeytindir. Ayrıca dünyanın en büyük sardalya ihracatını da yapmaktadır. Fas şarap üretiminde de çok başarılıdır. Ülkede içki içmek biraz sıkıntılı olsa da şarap üretiminde en ünlü ülkelerin başında gelir. Şarap üretimi Fenike dönemine kadar uzanan bir tarihe sahiptir. Yılda yaklaşık 40 milyon litre şarap üretilmektedir.
• Esrar üretilmektedir. Ama üretiliyor olması bunun yasal olduğu anlamına gelmemektedir. Tabi ulaşılmaz anlamına da gelmemektedir.
• Fas’ın dini islam olduğu için ülkenin %99’u müslümandır. İlerici bir müslüman ülkesi olmasına rağmen Fas’ta gezerken sıfır kollu ve diz üstü kıyafetler giymekten kaçınmanızı tavsiye ederiz. Kadın olarak Fas’a gidecekseniz Fas Güvenli Mi yazımızı okumanızı öneririz.
• Fas’ın ulusal içeceği nane çayıdır. Buna fas viskisi derler.
• Dünyanın en büyük çölü olan Sahra Fas’ta bulunuyor.
• Fas’taki kuzey afrika kökenli etnik grup berberiler vardır. Berberilere genelde göçebe denir. Ve hala Sahra çölünde ve dağlarda göçebe olarak yaşamlarına devam ederler.
• Fas bayrağı kırmızı renk üzerine tam ortasında pentagram (süleyman’ın mührü ve 5 kol islam’ın sütunları) olan bir bayraktır.
• Fas ile türkiye arasında 3 saat fark vardır. Fas Türkiye’den 3 saat geridedir.

Fas Ekonomisi

• Fas ekonomisine GSYİH’nın %12’sine katkıda bulunan tarım sektörü hakimdir. Ülkenin başlıca ürünleri Arpa, buğday, narenciye, üzüm, sebze, argan, zeytin, hayvancılık ve şaraptır.
• Sanayi alanında ise Sanayi, GSYİH’nın %26,1’ine katkıda bulunur. Başlıca sektörler tekstil, deri eşya, gıda işleme, yağ arıtma ve elektronik montajdır. Bunun yanısıra kimya, otomotiv parçaları, bilgisayarlar, elektronik ve havacılık endüstrisi gibi sektörlerde de ilerleme katetmeye başlamışlardır.
• Hizmet sektörü GSYİH’nın yarısının (%51,6) üzerinde paya sahiptir. Hizmet sektöründe en önemli faaliyet turizmdir. 

Fas Nasıl Yönetiliyor?

• 2011 Anayasası’nın I. Maddesi uyarınca, Fas anayasal, demokratik, parlamenter ve sosyal bir monarşidir. Krallık ile yönetilmektedir. Fas’ın şu anki kralı 23 Temmuz 1999’dan beri iktidarda olan Kral VI Muhammed’dir.  
• Kral, Fas silahlı kuvvetlerinin komutanıdır. Ve Müminlerin Komutanı olarak dini bir liderdir.
• Başbakan hükümetin başıdır. İki meclisli parlamentoya ve bağımsız yargıya bağlıdır.
• Afrika kıtasında bulunan bir ülke olmasına rağmen Afrika Birliği’ne üye olmayan tek ülkedir.

Fas Tarihi

M.Ö 12.yy’ın başlarında Fas’ı ilk keşfedenler Fenikeliler olmuştur. Keşifle beraber burada ticari karakollar kurmuşlardır.

M.Ö 5 yy’da Kartaca imparatorluğu’nun hegemonyası altında bir kaç berberi krallığı ortaya çıkmıştır.

Kartaca Roma tarafından yenilgiye uğratıldıktan sonra Roma’nın etkisi altına girmiştir. Volubilis Kartaca harabeleri üzerine kurulmuş bir Roma şehridir. Volubilis bir roma şehri olmasına rağmen romalılardan çok uzun süre önce kurulmuştur. Muhtemelen M.S 2 yy’da kuzey afrika’ya ve ispanya’ya ulaşan fenikeliler tarafından kurulmuş. Bu şehir M.S 3 yy’da romalılar tarafından yaratıldı. Afrika’daki en iyi Roma kalıntılarından biri olan Volubilis 1997 yılından beri dünya mirası listesindedir.

Hristiyanlık Fas’a 2.yy’da Yahudilerle birlikte gelmiştir. 5 yy’da Fas’ın bazı bölgeleri Yahudi krallıkları tarafından yönetilmekteydi. Ardından 7 yy’da Endülüs Hükümdarlığı altında Araplar bölgeyi fethederek bir çok insanı müslüman yaptı.

789-10.yy arası İdrisliler Dönemi: Fas’ı yöneten ilk islam kraliyet hanedanı olmuştur. Berberilerin yönetime getirdiği arap prens I.İdris abbasi halifesinin ajanı tarafından öldürüldükten sonra yerine II.idris geçerek başkenti Fes olmak üzere Fas’ın ilk kraliyet hanedanlığını kurmuştur. Quaraouyine Camii İdrisliler tarafından inşa edilmiştir.

1069-1147 arası Murabıtlar Dönemi: İdrislilerden sonra imparatorluğu hükmeden Murabıtlar olmuştur. Ve imparatorluk şehri olarak Marakeş’i kurmuşlardır.

1147-1248 arası Muvahhidler-Almohad Hanedanlığı Dönemi: Berberi hanedanıdır. Rabat’ı imparatorluk şehri yapmışlardır. Rabat Hasan kulesi ve Marakeş Koutoubia’yı bunlar inşa etmişlerdir. Bazı kaynaklar marakeş’i başkent yaptı diyor. Sevilla’daki Giralda Kulesi’ni de yine Almohad’lar yapmıştır. Almohad’lar yahudileri zorla müslüman yapmıştır. Sinagogları  yok etmişlerdir. O yüzden bir çok Yahudi Fas dışına kaçmayı tercih etmiştir.

1248-1548 arası Marinid Hanedanılığı Dönemi: Geldiklerinde Fes’i başkent yaptılar. Merinidler dönemi, çok sayıda medrese inşa edilen ve Fas’ı en çok medresaya sahip Müslüman ülke yapan medreseler dönemiydi. İspanya Hristiyanlar tafaından fethedilip engizisyon mahkemelerinin kurulmasıyla İspanya’ya kaçan Yahudiler, Marinid döneminde Fas’a geri dönmeye başlamışlardır. Ülke’deki ilk Yahudi mahallesi olan Mellah Fes’teki Kraliyet sarayının yakınında bu dönem kurulmuştur. Ve bu dönemde Yahudi cemaati gelişmeye başlamıştır.

1548-1660 arası Saadiler Dönemi: Berberi ve Marinidlere karşı ayaklanıp marinidleri iktidardan indirmişlerdir. Marakeşteki saadin tombs bu hanedana ait bir mirastır. Başkenti Marakeş’ti. Saadiler Yahudileri resmen tanımıştır. Ve onları özel vergilele korumuşlardır. Bu dönemde Mellah’lar yani yahudi mahallesi bir çok şehirde kurulmaya başlamıştır.

1660 itibariyle Aleviler: İktidara gelerek başkenti Meknes’e taşımışlardır. Ve berberilerle savaşmışlardır. Sultan Moulay Ismail’dir. Meknes’te gösterişli bir saray inşa etmiştir.

1912-1956 arası Fransızlar Dönemi: 1884 yılından bu yana İspanyol egemenliği altındaki ülkede fransız himayesi kurulmuştur. İşgalin ardından Fes anlaşmasıyla kuzeyde Tetouan ve güneyde Ifni bölgesini İspanya yönetebilir diye anlaşma imzalandı. Tanca bölgesi hariç celebitarık boyunca uzanan kıyı bölgesi ispanya’ya devredildi. O zamanlar Portekiz ve İspanya’dan sürgün edilen Yahudiler Fas’a gelmişlerdi.

1956 Fas’ın Bağımsızlığı: Padişah V.Muhammed bağımsızlık gününde kral ünvanı almıştır. Hükümet Yahudiler ve müslümanlar arasında eşitliği güvence altına aldı. Yahudiler yönetimde Fransızların yerini aldılar.

Fas her zaman Araplar, Sefarad Yahudileri, Sahra Altı Afrikalılar ve kesinlikle Berberiler de dahil olmak üzere çeşitli etnik grupların bir arada yaşadığı topraklar olmuştur.

Fas’a Gitmeden Önce Bilinmesi Gerekenler

Fas gezi planınız tamamsa ancak hala aklınıza takılan sorular varsa gitmeden önce mutlaka okumanızı tavsiye ettiğimiz kısım burasıdır.

Fas’ın Soğuk İklimi Olduğunu Unutmayın

Ülke Afrika kıtasında olduğu için bir çoğumuz Fas’ı yılın 12 ayı sıcak iklime sahip olduğunu zannederiz. Halbuki soğuk olduğu dönemler de vardır. Özellikle Kasım ile Mart arası özellikle ülkenin kuzeyi oldukça soğuktur. Kış ülkesine tatile gider gibi valiz hazırlamanızı tavsiye ederiz. Bir de aklınızdan çıkarmamanız gereken bir önemli şey ise riad’ların hemen hemen çocuğunun ısıtıcısının olmaması ve kahvaltı yapacak ya da akşam yemeği yiyeceğiniz yerlerin açık avluda oluşudur. Mutlaka konaklama yapacağınız riad ya da otelin klimasının olup olmadığını rezervasyon esnasında kontrol edin.

İzin Almadan Halkın Fotoğrafını Çekmeyin

Fas halkı fotoğraf konusuna ciddi anlamda karşıdır. Bir çoğu diğer islam ülkelerindeki insanlara göre islami inançların gerektirdiği kurallardan ötürü fotoğraf çektirmek istemez.

İslam inancında canlıların (hayvan ve insan) tasvirlerinin yasak olduğu bir kavram olan anikonizm bulunmaktadır. Bu kavram tüm canlı imgelerden kaçınılması anlamına gelir. İslam mimarisinde canlı varlıkların temsili olan “ikonacılık” yerine “ikonacısızlık” olarak da tanımlanabilen anikonizm anlayışı geçerlidir.

Anikonizm kavramının kökenleri İslam dininin başlangıcından önceki dönemlere kadar uzanır. Bu dönemlerde insanlar genellikle putperestlikle suçlanıyorlardı. Ve putperestlik İslam’ın ortaya çıkışından önceki Arap toplumunda yaygın bir uygulamaydı. İslam dininin ortaya çıkışıyla birlikte putperestlik uygulamaları yasaklandı. Ve İslam toplumu putperestlik uygulamalarından kaçınmanın bir yolu olarak anikonizm kavramını benimsedi.

Anikonizm kavramı İslam mimarisinde etkili bir şekilde kullanılmıştır. Özellikle cami mimarisi anikonizm anlayışının bir yansımasıdır. Cami mimarisinde canlı varlıkların tasvirleri yerine geometrik şekiller, bitkiler ve soyut desenler kullanılır. Bu şekiller İslam inancının önemli sembolleri olarak kabul edilir ve cami mimarisiyle bütünleştirilir.

Sonuç olarak İslam inancında anikonizm kavramı canlı tasvirlerinden kaçınmanın bir yolu olarak benimsenmiştir. Bu kavram İslam mimarisinde etkili bir şekilde kullanılmış ve cami mimarisinin önemli bir parçası haline gelmiştir.

İslam sanatında ve mimarisinde anikonizm’in etkisini açık açık görmekteyiz. İslam sanat eserlerinde ve mimarisinde o yüzden geometrik desenler, kaligrafi ve soyut tasarımlara odaklanıldı.

Camilere Giriş İzni

Fas’ta bir çok camiye gayrimüslim’lerin girişine izin verilmemektedir. Girilebilen camilereden bir tanesi Kazablanka’daki II.Hasan Cami’dir.

Fas’ta Ulaşım Güvenli Mi?

Fas’taki ulaşım yolları başlıca tren, araç kiralama ve otobüslerdir. Ve her biri de güvenlidir. Biz ilk Fas gezimizde tren ve otobüs kullanmayı tercih ettik. Araç kiralamaya göre çok daha bütçeli bir seçenek. Trenler ve otobüsler konforlu olduğu için güvenlik haricinde çok konforlu yolculuk yapabilirsiniz. Araç kiralamayı da çok tercih edenler var. Bunun için dünyanın en güvenilir şirketlerinden olan Avis, Budget, Europacar gibi firmaları tercih etmelisiniz. Fas’ta araç kiralamanın tek dezavantajı kiralama esnasında kira ücreti haricinde çok fahiş depozitler alınması. Bu da minimum 1000 Euro civarlarında.

Fas’ta Dil Sorunu

Fas’ta konuşulan ana dil Arapça ve ikinci dil Fransızcadır. İngilizce ülke genelinde ne yazık ki yaygın konuşulmamaktadır. Karşınızdaki insanlar sanki sizi Fransızca ya da Arapça anlıyormuşçasına konuşurlar. O yüzden en iyisi gitmeden google translate indirmenizdir. İngilizce konuşmayan birine denk geldiğinizde işinize oldukça yarayacak bir uygulamadır.

Fas’ta Kaybolmayın

Fas’a gitmeden önce ilk indirmenizi önerdiğimiz aplikasyon offline bir harita olan Maps.Me uygulamasıdır. Fas’a gitmeden önce Fas’ın hangi şehirlerine gidecekseniz haritayı o şehre yaklaştırarak haritayı indirebilirsiniz. Sonrasında gideceğiniz şehirde ziyaret edeceğiniz yerleri pinleyip notlar almaktır. Buna rağmen kaybolmanız halinde sürekli tekrar ettiğimiz gibi erkeklerden yardım almamaktır. Yol sormak için mutlaka küçük çocukları ya da kadınları tercih edin. Eğer erkeklere yol sormanız halinde sizi kendi çıkarı için bir dükkana sokacak ya da yolu size tarif etmek için sizinle gelip para isteyecektir.

Son olarak;

Dünyanın en büyük esrar üreticisinin Fas olduğunu,

Yerel kıyafetinin adının Djellaba olduğunu da söylemek isteriz.

Fas Yemekleri

Fas’ı tam anlamıyla deneyimledim demek için mutlaka Fas yemeklerinin tadına bakıp öyle dönmelisiniz. Fas yemeklerini tatmadan Fas gezisi düşünülemez bir gerçektir. Aslında Fas yemeklerinin bir çok geleneksel İspanyol yemekleriyle benzer olduğunu söylemek gerekiyor. Tek farkı Fas’ta domuz kullanılmaması ve İspanya yerine yemeklere bolca baharat katılmasıdır.

Zeytin: Zeytinyağı üretiminde ve ihracatında dünyanın 5.büyük ülkesi Fas’tır. Haliyle Fas sofrasının olmazsa olmasıdır.

Kbubz ekmeği: Fas’ta yemek öncesi servis edilen en önemli şey ekmektir. Fas ekmeğinin en temel özelliği düz olması ve fırının duvarlarına yapışık şekilde pişirilmesidir.

Harira Çorbası: Nohutla yapılan kremalı bir kıvamı olan çorba nohut haricinde erişte ve sebze de eklenerek yapılır. Ayrıca domates, nane ve kişniş eklenir. Özellikle ramazan ayında en çok tercih edilen çorba çeşididir.

Mezeler: Fas sofrasını tamamlayan şey mezeleridir. Genelde tarçın, bal ve portakal çiçeği ile tatlandırılan közlenmiş domatesten yapılan domates reçeli, patlıcan, domates ve bolca baharatla yapılan Zaalouk, domates ve közlenmiş biber ve sarımsak ile baharat karışımından yapılan Matbucha, pişmiş yeşil biber, domates, sarımsaktan yapılan Taktouka, kuru bakla ve bezelyenin pişiriliğ ezildikten sonra üzerine zeytinyağı, tatlı-acı kırmızı biber, kimyon ve tuz karışımdan yapılan Bissara’dır.

Briouat: Bizdeki sigara böreğinin hemen hemen aynısı olan briouat’lar bir nevi samosa gibidir. Genelde yemeklerin yanında meze olarak servis edilir.

Tanjin-tagines-fas yahnisi: Fas mutfağının bizce en önemli yemeğidir. Müthiş bir güveç yemeğidir. Et (sığır eti), balık ya da tavuğun sebzelerle birleşmesinden oluşan kuni biçimli kapağı olan toprak çömlek içinde yavaş yavaş pişirilen enfes bir yemektir. Genelde kuru erik, bademli tavuk/kuzu, zeytinli, limonlu tavuk, domates solu yumurtalı köfte olarak yapılır.

Kuskus: Buğday irmiğinden yapılan kuskus yemeği çoğunlukla etli, tavuklu yemeklerle birlikte servis edilir.

Salyangoz Çorbası: Salyangozu ülkede en rahat bulacağınız yer şüphesiz Marakeş’teki Jamaa El Fna meydanıdır. Koca koca kazanlar içinde pişirilen salyangozları görmemeniz pek mümkün değildir. Salyangozlar bir kase içinde suyuyla birlikte servis ediliyor. Kürdan yardımıyla salyangozu kabuğundan çıkarıp bir afiyet yedikten sonra üzerinde de tatlı suyu olan suyunu yudumlayarak bu lezzeti de tatmış olursunuz.

Koyun Beyni: Ülkemizde de beyin yenmektedir. O yüzden buna salyangoz gibi yüz ekşiteceğinizi düşünmüyoruz. Ben normalde de hayvanın beyin ve dil vs gibi yerlerini yemeği tercih etmediğim için bunu da yemedim.

Keçi kafası: İşte asıl mide kaldırmayan şey sanırız tabağınızda bir kafa görmek olacaktır. Ama bununda bir çözümü var. Kafa görmek istemiyorsanız az/çeyrek sipariş vererek parçalar halinde gelmesini sağlayabilirsiniz.

Pastilla: Pastilla tavuk veya güvercinden yapılan turta görünümlü lapa bir yemektir. Kıyılmış kümes hayvanı eti, kuru üzüm, antep fıstığı, ceviz ve diğer kuru meyvelerinden karışımından yapılır. Sıcak olarak servis edilen pastilla’yı yemeden önce mutlaka üstüne pudra şekeri serpmelisiniz.

Msemen dolması

Nane Çayı/Fas Viskisi: Fas’a gittiğinizde her yerde göreceğiniz bir içecek türüdür. Yeşil çayın içine bolca taze nane yaprakları ve bir ton şeker atılarak yapılan içecektir. Bu çayı içmek için özel bir zaman yoktur. Yemek öncesi, sonrası, gün ortasında, gece her daim tüketilir. Çay ne kadar yüksekten dökülürse misafirin o kadar önemli olduğu anlamanı gelen bir gelenekleri vardır.

Ceylan boynuzları: hilal şeklinde bir hamur işidir. Badem ezmesi, tarçın ve portakal çiçeği suyundan yapılır.

Ghoriba kurabiyesi: hindistan cevizi, badem ve mutlaka portakal çiçeği suyu ile yapılır. Bizde ki acıbadem kurabiyesine çok benzer.

Fas yemeklerinin önemli tatlandırıcıları ve baharatları şunlardır;

Kimyon, kişniş, susam tohumları, ras el hanout (30 kadar baharatın karışımıdır), portakal çiçeği suyu (fas tatlılarında mutlaka kullanılır), limon (yahnilerde kullanılır)

Tüm Fas yazılarımızı okumak için Fas sayfamızı ziyaret edebilirsiniz.